Đồng bằng sông Cửu Long: Làm gì để hàng hóa nông sản không bị lấn át trên sân nhà?

Nơi đây, hàng năm, đóng góp trên 50% sản lượng lúa, 90% sản lượng gạo xuất khẩu, 80% lượng trái cây, 52% sản lượng thủy sản, 60% kim ngạch xuất khẩu thủy sản cả nước, xuất khẩu đem về cho đất nước hơn chục tỷ đô la Mỹ. Từ lâu nay, một mình một chợ nhưng giờ đây hàng hóa nông sản chế biến của Đồng bằng sông Cửu Long phải cạnh tranh không cân sức với nhiều hàng hóa nông sản khác của Hàn Quốc, Thái Lan, Mỹ, Úc, Newzealand…

Miến khoai lang Hàn Quốc bày bán tại Lotte Mart Cần Thơ.

Lo ngại nhiều hàng hóa nông sản nước ngoài đã xâm thực

Cách đây vài năm trước, tại Hội nghị “Giải pháp phát triển bền vững ngành Lúa gạo vùng Đồng bằng sông Cửu Long” tại An Giang, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã quan ngại và cảnh báo: “Xâm thực gạo của các nước vào Việt Nam mới đang sợ. Điển hình là gạo của chúng ta đã thua gạo Campuchia. Campuchia đã có vị thế xuất khẩu gạo bằng một chiến lược thông minh giữa gạo thương hiệu và gạo chất lượng. Thương hiệu và chất lượng là vấn đề đặt ra của Hội nghị này. Tôi xin nhắc lại, thương hiệu và chất lượng gạo của một số nước Thái Lan, Nhật Bản đã vào bữa ăn của người Việt Nam chúng ta…”.

Mặc dù đã cảnh báo từ trước như vậy nhưng hiện nay không tránh khỏi nghịch lý là gạo nước ngoài xâm thực vào Việt Nam ngày càng nhiều và ngay tại chính vùng Đồng bằng sông Cửu Long - nơi được xem là vựa lúa của cả nước.

Hiện nay, tại các cửa hàng gạo ở Đồng bằng sông Cửu Long hầu như đều có bày bán gạo Campuchia. Mặc dù giá trên dưới 20 ngàn đồng/kg cao hơn gạo thơm, gạo chợ Đào, Nàng Hương… của ta nhưng nhiều người tiêu dùng lại ưa chuộng. Theo các chủ cửa hàng gạo, người tiêu dùng chọn gạo Campuchia vì đây là gạo lúa mùa, ít phân hóa học, thuốc bảo vệ thực vật.

Tại Mega Market Hưng Lợi (thành phố Cần Thơ), từ khi đổi chủ cho tỷ phú Thái Lan thì gạo Thái Lan bày bán không thua gì gạo Việt. Điều đáng buồn là nhìn bảng niêm yết giá thì giá gạo Thái cao gấp 2 - 3 lần gạo Việt. Gạo bồ câu ADC giá 320.0000 đồng/bao25kg, gạo thông dụng Mục Đồng giá 311.000 đồng/bao 25kg... nhưng gạo Thái đến 701.000 - 778.000 đồng/bao 20kg, còn loại gạo đỏ cho người ăn kiêng giá gạo Thái cũng cao hơn nhiều với gạo đỏ được trồng tại Đồng bằng sông Cửu Long. Gạo Red Cargo Thái Lan giá đã khuyến mãi còn 52.000 đồng/kg nhưng cao hơn gạo đỏ trồng tại Đồng bằng sông Cửu Long hơn 10.000 đồng/kg (gạo đỏ giá 40.000 đồng/kg).

Các mặt hàng nông sản thực phẩm chế biến khác cũng vậy, miến khô khoai lang Hàn Quốc sản xuất tại Việt Nam được bày bán ở siêu thị Lotte Mart Cần Thơ chỉ 52.400 đồng/1,2kg nhưng cùng loại miếng khô khoai lang nhãn hiệu Hàn Quốc giá đến 215.000 đồng/1,2kg, còn miến khô các doanh nghiệp Đồng bằng sông Cửu Long hay các nơi khác của Việt Nam thì cũng chưa đầy 50.000 đồng/kg...

Như vậy, giá miến khô khoai lang sản xuất tại Hàn Quốc đắt hơn nhiều miến sản xuất tại Việt Nam. Các loại miến, mì gói của Thái bán tại các siêu thị trên địa bàn Cần Thơ cũng có giá đắt hơn nhiều so với miến, mì sản sản xuất tại Đồng bằng sông Cửu Long…

Những năm qua, đường cát Thái Lan cũng được đưa nhiều vào biên giới Đồng bằng sông Cửu Long vì giá đường cát Thái rẻ hơn nhiều so với đường cát trong nước. So với đường cát Việt Nam giá chênh lệch khá cao, nên đường cát nhập lậu ngày càng nhiều…

Không chỉ có gạo, đường cát thâm nhập mà trái cây nhiệt đới của Đồng bằng sông Cửu Long cũng bị trái cây ngoại cạnh tranh áp đảo, lấn sân trên sân nhà. Táo Mỹ, Newzealand hay cam Úc… được siêu thị Big C (Cần Thơ) bán giá rất rẻ chỉ 39.900 - 59.000 đồng/kg, tương đương chôm chôm, xoài… của Đồng bằng sông Cửu Long. Măng cụt, bòn bon, xoài… Thái Lan cũng lấn át trái cây Đồng bằng sông Cửu Long từ nhiều năm nay.

Tuy giá cao hơn trái cây Đồng bằng sông Cửu Long nhưng người tiêu dùng vẫn lựa chọn trái cây Thái. Trong các bữa tiệc trái cây, trong dĩa trái cây của Đồng bằng sông Cửu Long đã có bòn bon Thái, măng cụt Thái chen vào với nhãn, chôm chôm… Đồng bằng sông Cửu Long.

Buồn hơn là các loại trái cây của ta như thanh long, chôm chôm, măng cụt... vẫn bày bán tràn lan ngoài vỉa hè với giá rẻ bèo (Thanh Long loại trái nhỏ 10.000 đồng/3kg, loại lớn 8.000 đồng/kg, chôm chôm thường 5.000 - 8.000 đồng/kg)... trong khi đó, trái cây ngoại nhập được trưng bày bắt mắt bán giá cao gấp nhiều lần trái cây Việt Nam. Trái cây các loại của Trung Quốc giá rẻ hơn các loại trái cây khác từ lâu nay cũng đã thâm nhập sâu, có mặt từ thành thị đến tận nông thôn.

Thanh Long được bày bán ngoài vỉa hè.

Một Giám đốc điều hành doanh nghiệp tại thành phố Cần Thơ trăn trở: “Miệt vườn Đồng bằng sông Cửu Long chúng ta có biết bao trái ngon, ngon hơn cả trái cây Trung Quốc nhưng khi đi đám tiệc thì ít ai lại chọn trái cây Việt mà lựa trái cây ngoại để mua đi cho sang. Hiện nay, dù báo chí nói đến trái cây Trung Quốc có rất nhiều độc tố nhưng không hiểu vì sao trái cây Trung Quốc được bày bán khắp nơi từ chợ thành đến chợ quê đều có. Không lý do gì chợ truyền thống của chúng ta mà bán tràn lan hàng Trung Quốc, hàng gian, hàng giả nguồn gốc không rõ ràng, không đảm bảo chất lượng, trong khi sản phẩm của doanh nghiệp Việt Nam nói chung và Cần Thơ nói riêng chịu cảnh ế ẩm, tồn kho ngày một cao...”

Các chuyên gia nông nghiệp, chuyên gia kinh tế cho rằng, nếu Đồng bằng sông Cửu Long không sớm cải thiện giống cây trồng theo hướng nâng cao chất lượng an toàn thực phẩm, đầu tư thiết bị chế biến nông sản để nâng cao giá trị trong chuỗi giá trị hàng hóa nông sản và để nâng cao năng lực cạnh tranh, khi nhiều Hiệp định thương mại tự do có hiệu lực thì hàng hóa nông sản Đồng bằng sông Cửu Long khó có khả năng cạnh tranh với hàng hóa nông sản ngoại nhập. Chắc rằng hàng hóa nông sản Đồng bằng sông Cửu Long bị hàng hóa nông sản ngoại lấn át và sẽ bị “knock out” trên sân nhà.

Những nỗ lực để tăng thêm giá trị gia tăng

Những năm gần đây, cả nông dân và doanh nghiệp vùng Đồng bằng sông Cửu Long đã tích cực nỗ lực thay đổi cách làm nông nghiệp bằng con đường hợp tác liên kết chuỗi giá trị gia tăng, sản xuất theo mô hình VietGAP hay GlobalGAP, sản phẩm hữu cơ, chế biến hàng giá trị gia tăng… để tăng giá trị hàng hóa nông sản. Các loại trái cây như xoài cát, thanh long, chôm chôm, vú sữa, sầu riêng… đã xuất khẩu nhiều nước trên thế giới.

Nhiều năm trước, các doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu đa phần xuất khẩu dạng thô như cá tra phi lê, tôm bóc vỏ, tôm đông… thì nay chế biến thành hàng chục sản phẩm giá trị gia tăng như chả cá tra, cá tra tẩm bột, cá tra tẩm gia vị, cá tra cuộn rau củ, chả quế basa tươi, cá viên basa thì là, tàu hũ ba sa, xá xíu ba sa, chả cá basa tẩm cari, basa tẩm sate, basa xào nghệ, basa tempura, basa fish burger, portion, strip, skewered, loin, well-trimemed…; tôm thẻ xiên que, tôm sú sushi hấp, tôm sú xẻ bướm tẩm gia vị, tôm sú tẩm bột, tôm sú cherry pop, tôm thẻ PD BBQ, tôm sú tẩm tỏi, tôm sú tẩm bột chiên, bánh tôm tẩm bột, tôm sú cuộn khoai tây, sú tẩm bột xù, tôm sú tempura, tôm sú sushi chần…

Gạo Việt, gạo Thái Lan được bày bán tại Mega Market Cần Thơ.

Lúa gạo - thế mạnh của Đồng bằng sông Cửu Long góp phần đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu hàng đầu thế giới cũng có nhiều thay đổi trong cơ cấu gạo xuất khẩu là gạo chất lượng cao ngày chiếm tỷ trọng lớn. Theo Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam giai đoạn 2017 -2020, định hướng đến năm 2030 đã được Chính phủ phê duyệt, mục tiêu tổng quát trong giai đoạn 2017- 2020 lượng gạo xuất khẩu hàng năm sẻ giảm còn khoảng 4,5 - 5 triệu tấn nhưng vẫn đạt giá trị 2,2 – 2,3 tỷ USD; giai đoạn 2020 - 2030 sẽ giảm sản lượng xuống 04 triệu tấn nhưng sẽ đạt khoảng 2,3 – 2,5 tỷ USD.

Đến năm 2020, sẽ điều chỉnh sản lượng gạo trắng cấp thấp và trung bình còn dưới 20%, gạo trắng cấp cao khoảng 25%, nâng tỉ lệ gạo thơm, gạo đặc sản, gạo Japonica lên 30%; gạo nếp 20% và sản phẩm có tỉ lệ gia tăng khác chiếm khoảng 5%.

Đến năm 2030, sẽ giảm gạo trắng cấp thấp, trung bình còn 10%, gạo trắng phẩm cấp cao 15%. Gia tăng tỷ lệ gạo thơm, gạo đặc sản, Japonica lên 40%, gạo nếp 25% và sản phẩm gạo có giá trị gia tăng khác 10%.

Gạo Việt Nam đã có vị trí xuất khẩu hàng đầu trên thế giới nhiều năm qua. Danh tiếng gạo Việt Nam cũng biết đến khi năm 2019 gạo ST25 được vinh danh là “Gạo ngon nhất thế giới năm 2019” tại cuộc thi “World’s best rice” do The Rice Trade (TRT) tổ chức trong Hội nghị “TRT World rice conference” lần thứ 11 tại Manila, Philippines vào tháng 11/2019.

Năm 2019, xuất khẩu gạo đạt 6,37 triệu tấn, kim ngạch xuất khẩu gạo là 2,81 tỷ USD. Bước sang năm 2020, tuy dịch bệnh Covid-19 ảnh hưởng nhiều đến xuất khẩu gạo nhưng kim ngạch xuất khẩu gạo 7 tháng đầu năm 2020 vẫn đạt được 1,9 tỷ USD, tăng 10% so với cùng kỳ năm ngoái.

Những năm gần đây, các doanh nghiệp và nông dân vùng Đồng bằng sông Cửu Long đã có nhiều nỗ lực đầu tư chế biến các sản phẩm từ gạo như trước đây Tiền Giang nổi tiếng hủ tiếu Mỹ Tho thì nay có thêm sản phẩm bánh hỏi khô ăn liền, bún gạo, bánh tráng, Bình Thủy - Cần Thơ nổi danh bánh dân gian nay đã chế biến những mặt hàng từ gạo như bánh canh, bánh hỏi, phở… đưa vào hệ thống siêu thị. Tỉnh Đồng Tháp chế biến bún khô, hủ tiếu khô, bánh phở khô, miến… xuất khẩu.

Theo các doanh nghiệp chế biến các sản phẩm từ gạo để xuất khẩu, giá trị xuất khẩu các sản phẩm này gấp đôi với xuất khẩu gạo thông thường.

Tiếp xúc với người tiêu dùng là nơi tiêu thụ, người dân cho rằng hàng hóa nông sản của Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng và Việt Nam nói chung đã có nhiều cải thiện về chất lượng và mẫu mã nhưng do hệ thống phân phối bán hàng còn nhiều bất cập kéo theo giá cả không minh bạch, không niêm yết, dễ bị lợi dụng làm giá khi các mặt hàng được người tiêu dùng ưa chuộng.

Các loại táo được bày bán tại Big C Cần Thơ.

Vì vậy, để hàng hóa nông sản có vị thế trên “sân nhà” không ai khác hơn là doanh nghiệp cùng nhà nông phải sớm thay đổi giống vật nuôi cây trồng ngon, có chất lượng cao, an toàn thực phẩm, không ngừng nâng cao chất lượng sản phẩm, cải tiến công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh về giá, phát triển hệ thống phân phối sản phẩm tiện lợi đến tận người tiêu dùng…

Chất lượng, mẫu mã, bao bì đẹp và giá cả cạnh tranh so với hàng ngoại thì mới kỳ vọng chinh phục được người tiêu dùng Việt, có thể trụ vững trên “sân nhà”.